آجر چیست ؟ یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین مصالح ساختمانی است که از ترکیب خاک رس، آب و سایر مواد معدنی و سپس پختن آن در کوره تولید می‌شود. این ماده ارزشمند به دلیل مقاومت بالا، دوام و زیبایی ظاهری، از گذشته تا کنون در ساخت بناهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.

تاریخچه آجر چیست ؟

استفاده از آجر به هزاران سال پیش برمی‌گردد. مصریان باستان از آجر برای ساخت اهرام ثلاثه استفاده می‌کردند و در تمدن‌های بین‌النهرین نیز از آجر به عنوان مصالح اصلی ساختمان‌سازی یاد شده است. در ایران نیز آجر از دیرباز در معماری سنتی و اسلامی کاربرد گسترده‌ای داشته و بسیاری از بناهای تاریخی ایران با استفاده از آجر ساخته شده‌اند.

مواد تشکیل دهنده آجر چیست ؟

خاک رس: اصلی‌ترین ماده تشکیل دهنده آجر است. خاک رس به دلیل خاصیت چسبندگی و شکل‌پذیری، ماده‌ای ایده‌آل برای ساخت آجر است.
آب: آب برای مخلوط شدن با خاک رس و ایجاد خمیری شکل مورد نیاز است.
مواد افزودنی: برای بهبود خواص آجر مانند مقاومت، رنگ و بافت، موادی مانند شن، ماسه، اکسیدهای فلزی و مواد آلی به آن اضافه می‌شود.

فرایند تولید آجر چیست ؟

• استخراج خاک رس: خاک رس از معادن استخراج شده و پس از انتقال به کارخانه، خرد و نرم می‌شود.
• آماده‌سازی گل: خاک رس نرم شده با آب مخلوط می‌شود تا خمیری یکدست و با چسبندگی مناسب به دست آید.
• قالب‌گیری: خمیر حاصل از مرحله قبل به قالب‌های آجری شکل داده می‌شود.
• خشک کردن: آجرهای خام در هوای آزاد یا در خشک‌کن‌های مصنوعی خشک می‌شوند.
• پختن: آجرهای خشک شده در کوره‌های مخصوص با دمای بالا پخته می‌شوند. در این مرحله، آجرها سخت و مقاوم می‌شوند.

[caption id="attachment_85901" align="alignnone" width="2000"] آجر[/caption]

خاک آجر چیست و انواع آن

خاک آجر در واقع همان خاک رس است که به عنوان ماده اصلی در تولید آجر استفاده می‌شود. این خاک دارای ذرات بسیار ریز و خاصیتی به نام چسبندگی است که باعث می‌شود پس از مخلوط شدن با آب، خمیری شکل گرفته و به راحتی قالب‌گیری شود.

به طور کلی در ترکیبات خاک آجر از مواد زیر استفاده می شود

• خاک رس
• فلدسپات
• سولفات
• سنگ آهک
• ماسه
• املاح آهن
• سیلیس
• آلومین

چرا خاک رس برای ساخت آجر مناسب است؟

چسبندگی بالا: ذرات ریز خاک رس به یکدیگر چسبیده و ساختار محکمی را تشکیل می‌دهند.
شکل‌پذیری: خمیر حاصل از مخلوط خاک رس و آب به راحتی به هر شکلی که بخواهیم در می‌آید.
مقاومت در برابر حرارت: پس از پختن در کوره، آجرهای ساخته شده از خاک رس، مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت پیدا می‌کنند.

انواع خاک رس مناسب برای ساخت آجر

همه خاک‌های رس برای ساخت آجر مناسب نیستند. خاک رس مناسب برای ساخت آجر باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد:

خلوص بالا: هرچه خاک رس خالص‌تر باشد، کیفیت آجر تولیدی نیز بالاتر خواهد بود.
دانه‌بندی مناسب: اندازه ذرات خاک رس باید مناسب باشد تا خمیری با چسبندگی و شکل‌پذیری مناسب ایجاد شود.
میزان رطوبت مناسب: میزان رطوبت خاک رس باید به گونه‌ای باشد که خمیر حاصل نه خیلی سفت و نه خیلی شل باشد.

[caption id="attachment_85900" align="aligncenter" width="990"] آجر[/caption]

انواع آجر بر اساس نام های شناخته شده

آجر یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین مصالح ساختمانی است که از ترکیب خاک رس، آب و سایر مواد معدنی و سپس پختن آن در کوره تولید می‌شود. آجرها در انواع مختلفی تولید می‌شوند که هر کدام دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی هستند. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین انواع آجر می‌پردازیم:

نام آجر ها بر اساس مواد اولیه

• آجر رسی: رایج‌ترین نوع آجر است که از خاک رس خالص تولید می‌شود. دارای مقاومت بالا، عایق حرارتی و صوتی خوب است و در ساخت دیوارهای باربر و نما استفاده می‌شود.
• آجر نسوز: از خاک رس خاصی تولید می‌شود که در برابر حرارت بسیار مقاوم است. در ساخت کوره‌ها، دودکش‌ها و قسمت‌هایی از ساختمان که در معرض حرارت مستقیم قرار دارند، استفاده می‌شود.
• آجر سیمانی: از مخلوط سیمان، ماسه و آب تولید می‌شود. مقاومت بالایی در برابر فشار دارد و در ساخت سازه‌های بتنی و پیش‌ساخته استفاده می‌شود.
• آجر ماسه آهکی: از مخلوط ماسه، آهک و آب تولید می‌شود. مقاومت خوبی در برابر رطوبت دارد و در ساخت دیوارهای خارجی و نما استفاده می‌شود.

[caption id="attachment_86063" align="aligncenter" width="1024"] انواع آجر و کاربرد آن در ساختمان[/caption]

نام آجر ها بر اساس کاربرد

• آجر نما: برای پوشش نمای خارجی ساختمان‌ها استفاده می‌شود و دارای تنوع رنگی و طرح بسیار بالایی است.

آجر نما یکی از محبوب‌ترین مصالح ساختمانی برای پوشش نمای خارجی ساختمان‌هاست. این آجرها علاوه بر زیبایی و تنوع رنگی و طرحی که به ساختمان می‌بخشند، مزایای دیگری نیز دارند. آجر نما به دلیل مقاومت بالا در برابر عوامل جوی مانند باران، باد، سرما و گرما، دوام و طول عمر بالایی دارد. همچنین، آجر نما به عنوان عایق حرارتی و صوتی عمل کرده و باعث کاهش مصرف انرژی در ساختمان می‌شود. از طرفی، آجر نما به دلیل تنوع در طرح و رنگ، امکان ایجاد طرح‌های متنوع و جذاب بر روی نمای ساختمان را فراهم می‌کند و به ساختمان هویت و شخصیت می‌بخشد.

• آجر قزاقی: آجری با ابعاد بزرگ‌تر از آجرهای معمولی است و در ساخت دیوارهای باربر استفاده می‌شود.

آجر قزاقی، آجری سنتی و قدیمی است که با روش‌های دستی و قالب‌های چوبی تولید می‌شود. ماده اصلی تشکیل‌دهنده این آجر، خاک رس سرند شده است که به آن رنگ و بافت طبیعی می‌بخشد. آجر قزاقی به دلیل ظاهر زیبا، مقاومت بالا و ویژگی‌های عایق حرارتی و صوتی، از گذشته تا کنون در ساختمان‌سازی سنتی ایران مورد استفاده قرار گرفته است. این آجر در انواع مختلفی مانند آجر قزاقی نما، آجر قزاقی کامل و آجر قزاقی ال تولید می‌شود و در نماهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها، کف، دیوار و حتی ساخت طاق و گنبد کاربرد دارد. آجر قزاقی به دلیل ظاهر روستیک و طبیعی خود، به ساختمان‌ها هویتی سنتی و اصیل می‌بخشد.

• [caption id="attachment_85899" align="alignnone" width="1024"] آجر[/caption]

  آجر مهندسی: دارای ابعاد و شکل دقیق است و در ساخت سازه‌های بتنی و پیش‌ساخته استفاده می‌شود.

آجر مهندسی نوعی آجر با کیفیت بالا است که با استفاده از فناوری‌های مدرن و مواد اولیه مرغوب تولید می‌شود. این نوع آجر به دلیل مقاومت فشاری بالا، جذب آب کم و ابعاد دقیق، برای ساخت سازه‌های با باربری بالا مانند پل‌ها، تونل‌ها و ساختمان‌های بلند مناسب است. آجر مهندسی در مقایسه با آجرهای سنتی، دارای سطح صاف‌تر و یکدست‌تری است و در طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی تولید می‌شود. همچنین، این آجر به دلیل مقاومت در برابر عوامل جوی مانند سرما، گرما و رطوبت، دوام و طول عمر بالایی دارد. آجر مهندسی به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، در صنعت ساختمان‌سازی مدرن جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.

• آجر لفتون: آجری سوراخ‌دار است که برای کاهش وزن دیوار و بهبود عایق صوتی استفاده می‌شود.

• آجر سفالی: آجری است که از خاک رس پخته شده تولید می‌شود و در ساخت کف، دیوار و سقف استفاده می‌شود.

آجر سفالی یکی از مصالح ساختمانی پرکاربرد و قدیمی است که از ترکیب خاک رس و آب و سپس پختن آن در کوره تولید می‌شود. این آجر به دلیل وزن سبک، عایق حرارتی و صوتی بودن، قیمت مناسب و سهولت در اجرا، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آجر سفالی دارای حفره‌های متعددی است که علاوه بر کاهش وزن، به بهبود عایق بودن آن نیز کمک می‌کند. از آجر سفالی به طور گسترده در دیوارچینی داخلی و خارجی ساختمان‌ها، ساخت دیوارهای جداکننده و همچنین در ساخت سقف و کف استفاده می‌شود.

[caption id="attachment_86064" align="aligncenter" width="1372"] انواع آجر و کاربرد آن در ساختمان[/caption]

• آجر نسوز : آجری است که در برابر حرارت بسیار مقاوم می باشد

آجر نسوز نوعی آجر است که به دلیل مقاومت بسیار بالا در برابر حرارت، از آن در مکان‌هایی که دمای محیط بسیار زیاد است، استفاده می‌شود. این آجر از خاک‌های نسوز و چینی ساخته می‌شود و در فرآیندی با دمای بسیار بالا پخته می‌شود. آجر نسوز در ساخت کوره‌های صنعتی، شومینه‌ها، تنورها و قسمت‌هایی از ساختمان که در معرض حرارت مستقیم قرار دارند، کاربرد فراوانی دارد. این نوع آجر به دلیل مقاومت بالا در برابر شوک حرارتی، خوردگی و فرسایش، انتخاب مناسبی برای محیط‌های صنعتی و با دمای بالا است.

• آجر دکوراتیو :  نوعی آجر با طراحی خاص و ظریف است

به منظور ایجاد زیبایی و تنوع در نما و دکوراسیون داخلی ساختمان‌ها استفاده می‌شود. این آجرها برخلاف آجرهای معمولی، تنها به عنوان یک مصالح ساختمانی کاربرد ندارند و نقش مهمی در طراحی داخلی و خارجی ساختمان ایفا می‌کنند. آجرهای دکوراتیو در طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی تولید می‌شوند و می‌توانند جلوه‌ای کلاسیک، مدرن یا روستایی به ساختمان ببخشند. این آجرها معمولاً از مواد باکیفیت و مقاوم تولید می‌شوند و در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، سرما و گرما مقاوم هستند. با استفاده از آجر دکوراتیو می‌توان دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها را به صورت ترکیبی با سایر مصالح مانند سنگ، چوب و گچ پوشش داد و فضایی جذاب و دلنشین ایجاد کرد.

• [caption id="attachment_85898" align="alignnone" width="1200"] آجر[/caption]

  آجر متخلخل : نوعی مصالح ساختمانی است که دارای حفره‌های متعدد است

آجر متخلخل یا بلوک سبک، نوعی مصالح ساختمانی است که دارای حفره‌های متعدد و به هم پیوسته‌ای در ساختار خود است. این حفره‌ها باعث کاهش وزن آجر و بهبود عایق حرارتی و صوتی آن می‌شوند. آجرهای متخلخل به دلیل وزن کم، حمل و نقل و نصب آسان‌تری دارند و در عین حال مقاومت خوبی در برابر آتش‌سوزی از خود نشان می‌دهند. از این نوع آجرها معمولاً در ساخت دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها، سقف‌ها و پارتیشن‌ها استفاده می‌شود. وجود حفره‌های هوا در این آجرها باعث می‌شود تا ساختمان‌هایی که با این آجرها ساخته می‌شوند، محیطی آرام‌تر و خنک‌تر داشته باشند.

• آجر آهکی : نوعی آجر است که از ترکیب آب، سیلیس و آهک زنده تولید می‌شود.

آجر آهکی یا سیلیکات کلسیم: این آجر به دلیل مقاومت فشاری بالا، عایق بودن در برابر حرارت و صوت، جذب آب پایین و دوام بالا، در صنعت ساختمان‌سازی بسیار محبوب است. آجرهای آهکی معمولاً در ابعاد و اندازه‌های استاندارد تولید می‌شوند و به دلیل سطح صاف و یکنواخت، برای نما کاری و دیوارچینی داخلی و خارجی ساختمان مناسب هستند. این آجرها در برابر آتش‌سوزی، یخ‌زدگی و مواد شیمیایی مقاوم هستند و به دلیل تنوع رنگی و طرح، قابلیت استفاده در طراحی‌های مختلف معماری را دارند.

• آجر شیل : آجر شیل نوعی آجر نما است که از سنگ رسوبی شیل تولید می‌شود.

این سنگ حاوی ترکیباتی مانند کوارتز، کلسیت و آهن است که به آجر شیل رنگ‌های متنوع و زیبایی می‌بخشد. آجر شیل به دلیل مقاومت بالا در برابر فشار، حرارت و ضربه، جذب آب پایین، پایداری رنگ و ظاهر طبیعی و زیبا، انتخاب مناسبی برای نمای ساختمان‌ها است. این نوع آجر به دلیل فراوانی مواد اولیه در ایران و سازگاری با محیط زیست، از محبوبیت زیادی برخوردار است. آجر شیل نه تنها به زیبایی ساختمان می‌افزاید بلکه به دلیل عایق حرارتی بودن، باعث کاهش مصرف انرژی نیز می‌شود.

[caption id="attachment_86065" align="aligncenter" width="500"] انواع آجر و کاربرد آن در ساختمان[/caption]

• آجر پازلی : آجر پازلی، یک نوع مصالح ساختمانی نوین است که به دلیل مزایای فراوانش در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

این آجرها به دلیل شکل خاص و شیاردارشان، بدون نیاز به ملات و تنها با چفت شدن در یکدیگر، دیوارهایی محکم و عایق ایجاد می‌کنند. آجرهای پازلی از مواد مختلفی مانند خاک رس، سیمان، پوکه معدنی و ... تولید می‌شوند و در انواع مختلفی از نظر اندازه، شکل و رنگ موجود هستند. از مزایای آجر پازلی می‌توان به سرعت اجرای بالا، عایق بودن در برابر صدا و حرارت، مقاومت در برابر زلزله و کاهش هزینه‌های ساخت و ساز اشاره کرد. این آجرها در ساخت دیوارهای داخلی و خارجی، پارتیشن‌ها، سقف کاذب و ... کاربرد دارند.

• آجر کف : آجر کف، نوعی آجر با ضخامت کمتر نسبت به آجرهای دیواری است که به طور خاص برای استفاده در کف طراحی شده است.

این نوع آجر به دلیل مقاومت بالا، دوام و ظاهر زیبای خود، در کفپوش فضاهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. آجر کف در انواع مختلفی از جمله آجر رسی، آجر نسوز و آجر سیمانی تولید می‌شود و هر کدام از آن‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. از جمله مزایای استفاده از آجر کف می‌توان به مقاومت در برابر سایش، لغزش و تغییرات آب و هوایی، عایق بودن در برابر حرارت و صدا، تنوع رنگ و طرح و همچنین ایجاد فضایی گرم و طبیعی اشاره کرد. آجر کف در کفپوش حیاط، باغ، پارکینگ، پله و حتی داخل ساختمان قابل استفاده است و به دلیل دوام بالا، هزینه‌های نگهداری آن در دراز مدت بسیار پایین است.

[caption id="attachment_86067" align="aligncenter" width="1024"] انواع آجر چیست و کاربرد آن در ساختمان[/caption]

نام آجر ها بر اساس روش تولید

• آجر دستی: به روش سنتی و با دست قالب‌گیری می‌شود.
• آجر ماشینی: با استفاده از دستگاه‌های صنعتی تولید می‌شود و دارای ابعاد و شکل دقیق‌تری است.

نام آجر ها بر اساس ظاهر

• آجر لعابدار: سطح آن با لعاب پوشیده شده و دارای رنگ و طرح‌های متنوعی است.

آجر لعابدار نوعی آجر است که سطح آن با یک لایه لعاب شیشه‌ای پوشیده شده است. این لایه لعابی باعث می‌شود آجر در برابر رطوبت، آلودگی و سایش مقاوم‌تر شود و همچنین ظاهری براق و رنگارنگ به آن می‌بخشد. لعاب روی آجر می‌تواند طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی داشته باشد و به همین دلیل آجرهای لعابدار در طراحی‌های داخلی و خارجی ساختمان‌ها بسیار محبوب هستند. این نوع آجرها به دلیل تنوع رنگی و طرح‌های زیبا، قابلیت ایجاد نماهای بسیار جذاب و مدرن را دارند و در عین حال دوام و مقاومت بالایی نیز از خود نشان می‌دهند.

• آجر رستیک: سطح آن ناهموار و طبیعی است و جلوه‌ای سنتی به ساختمان می‌بخشد.

آجر رستیک نوعی آجر نما است که با سطح ناصاف و خشن خود، ظاهری طبیعی و روستایی به ساختمان می‌بخشد. این آجر با حفظ ظاهر طبیعی و عدم پرداخت سطح، حس گرما و صمیمیت را به فضا منتقل می‌کند. آجر رستیک در رنگ‌ها و طرح‌های متنوعی تولید می‌شود و با توجه به سلیقه و سبک معماری ساختمان قابل انتخاب است. استفاده از آجر رستیک در نماهای داخلی و خارجی ساختمان، فضایی گرم و صمیمی ایجاد کرده و جلوه‌ای کلاسیک و مدرن به ساختمان می‌بخشد. این نوع آجر به دلیل ظاهر طبیعی و روستایی خود، با انواع سبک‌های معماری از جمله مدرن، کلاسیک و روستیک قابل ترکیب است.

[caption id="attachment_85897" align="alignnone" width="1170"] آجر[/caption]

• آجر صیقلی: سطح آن صاف و صیقلی است و جلوه‌ای مدرن به ساختمان می‌بخشد.

آجر صیقلی نوعی آجر نما است که سطح آن به صورت صاف و براق پرداخت شده است. این نوع آجر به دلیل ظاهر مدرن و لوکس خود، در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آجر صیقلی با استفاده از دستگاه‌های مخصوص و مواد صیقل دهنده، سطحی صاف و یکدست پیدا می‌کند که به آن جلوه‌ای براق و شیشه‌ای می‌بخشد. این نوع آجر به دلیل سطح صاف خود، گرد و غبار کمتری را به خود جذب می‌کند و تمیز کردن آن نیز آسان‌تر است. همچنین، آجر صیقلی در برابر رطوبت و نفوذ آب مقاوم‌تر است و به همین دلیل در مناطق مرطوب نیز قابل استفاده است. با توجه به تنوع رنگ و طرح‌های موجود در آجرهای صیقلی، می‌توان از آن‌ها در طراحی‌های مدرن و کلاسیک استفاده کرد.

نحوه تشخیص آجر مرغوب و با کیفیت

برای تشخیص آجر مرغوب و با کیفیت، به چند نکته مهم باید توجه کرد: آجر مرغوب باید دارای صدای زنگ‌مانند هنگام ضربه زدن به آن باشد. رنگ آن یکدست و بدون لکه باشد. سطح آجر باید صاف و بدون حفره باشد و به راحتی با ناخن خط نیفتد. آجر مرغوب نباید در برابر ضربه بشکند یا ترک بخورد. همچنین، وزن آجر مرغوب مناسب بوده و نباید بیش از حد سبک یا سنگین باشد. میزان جذب آب آجر نیز اهمیت دارد و آجر مرغوب نباید آب زیادی جذب کند. علاوه بر این، آجر مرغوب باید دارای مقاومت فشاری بالا و در برابر عوامل جوی مانند سرما، گرما و رطوبت مقاوم باشد. با توجه به این نکات، می‌توانید آجر مرغوب و با کیفیتی را برای ساختمان خود انتخاب کنید.